Nəticə

codex

TypeScript statik tip təyin etmə imkanı verən JavaScript üzərində genişlənmiş bir proqramlaşdırma dilidir. Bu dildə məlumat strukturlarını daha aydın və təhlükəsiz şəkildə təsvir etmək üçün iki əsas vasitə var: type və interface.

Bunların hər ikisi obyektlərin və verilən strukturlarının formasını təsvir etmək üçün istifadə olunur. Ancaq aralarında bəzi fərqli imkanlar və istifadə məqsədləri mövcuddur.

`interface` nədir?

interface – Obyektlərin strukturunu müəyyən etmək üçün istifadə olunur. Bir obyekt hansı sahələrə (fields) malik olacaq, onların tipi nə olacaq və hansılar məcburidir – bunlar interfeyslə müəyyənləşdirilir.

Nümunə:

interface Person {
  name: string;
  age: number;
  isStudent?: boolean; // optional field
}

Burada Person adlı interfeys name, age və istəyə bağlı isStudent sahələrini müəyyən edir.

`type` nədir?

type daha geniş imkanlara malikdir. O, həm obyektləri, həm də primitiv tipləri, birlik tipləri (union types), kəsişmə tipləri (intersection types) və tuple-ları təsvir edə bilər.

Nümunə:

type Person = {
  name: string;
  age: number;
};

Bu da interface-ə bənzər bir strukturdur, lakin type ilə aşağıdakıları da edə bilərik:

Union Type (bir neçə növdən biri):

type Status = "success" | "error" | "loading";

Intersection Type (birləşmiş struktur):

type Address = {
  city: string;
};

type Employee = Person & Address;

Ortalıq Oxşarlıqları

İmkan	`type`	`interface`
Obyekt strukturu yaratmaq
Miras alma (inheritance)
Union və intersection yaratmaq
Tuple və primitive növləri müəyyənləşdirmək
Yenidən açılıb sahə əlavə etmək		(Declaration merging)

`interface` və `type` fərqləri

Fərq	`type`	`interface`
Quraşdırılmış genişlənmə	`type` `&` operatoru ilə genişlənir	`interface` birbaşa `extends` ilə genişlənə bilər
Union, Intersection	Tam dəstəklənir	Dəstəklənmir
Declaration merging (təkrar elan etmə)	Olmaz	Olur
Primitiv tipləri təyin etmək	Mümkündür (`type Age = number`)	Mümkün deyil

Hansını nə vaxt istifadə etməli?

Sadəcə obyekt strukturu təsvir edirsinizsə, interface istifadə etmək tövsiyə olunur.
Əgər union, intersection, primitiv və ya tuple növləri ilə işləyirsinizsə, type daha uyğun olar.
Üçüncü tərəf kitabxanalarında (React, Express) tez-tez interface istifadə olunur.

Real dünya nümunəsi

interface User {
  id: number;
  name: string;
}

type Role = "admin" | "user" | "guest";

type UserWithRole = User & {
  role: Role;
};

Burada həm interface, həm də type birlikdə istifadə olunub.

Nəticə

TypeScript-də type və interface hər ikisi strukturların və məlumatların təhlükəsiz işlənməsi üçün çox faydalıdır. Onların düzgün seçilməsi kodun daha oxunaqlı, yenidən istifadə oluna bilən və davamlı olmasını təmin edir.

Əgər sadə obyekt strukturu ilə işləyirsinizsə – interface, daha kompleks tip təriflərinə ehtiyac varsa – type istifadə edin.

codex

Agregat funksiyalar, Oracle SQL-də bir və ya bir neçə sətirdən ibarət məlumatları analiz etmək və ümumi nəticə çıxarmaq üçün istifadə olunur. Bu funksiyalar cədvəllərdəki dəyərləri qruplaşdırmaq, hesablamaq və filtrasiya etmək imkanı verir.

Aşağıdakı ən çox istifadə olunan agregat funksiyalarla tanış olaq:

İlk öncə misalları rahat göstərmək üçün employees adından cədvəl yaradaq və məlumatları ora əlavə edək

EMPLOYEE_ID	NAME	SALARY	DEPARTMENT_ID
1	John Smith	3500	10
2	Jane Doe	1600	10
3	Emily Davis	2000	20
4	Michael Brown	2500	30

CREATE TABLE employees (
    employee_id NUMBER PRIMARY KEY,
    name VARCHAR2(100),
    salary NUMBER,
    department_id NUMBER
);

INSERT INTO employees (employee_id, name, salary, department_id)
VALUES 
    (1, 'John Smith', 3500, 10),
    (2, 'Jane Doe', 1600, NULL),
    (3, 'Emily Davis', 2000, 20),
    (4, 'Michael Brown', 2500, 30);

`COUNT()` – Sətirlərin sayını hesablayır

Bu funksiya müəyyən bir sütundakı və ya bütün cədvəldəki sətirlərin sayını verir.

Sintaksis:

SELECT COUNT(*) FROM employees; --4

Bütün işçilərin sayını qaytarır.

Sütun səviyyəsində:

SELECT COUNT(department_id) FROM employees; --3

NULL olmayan department_id sütunlarının sayını qaytarır.

`SUM()` – Toplam hesablayır

Bu funksiya ədədi dəyərləri toplayır.

SELECT SUM(salary) FROM employees; --9600

Bütün işçilərin ümumi maaşını qaytarır.

`AVG()` – Orta dəyəri hesablayır

Bu funksiya ədədi sütun üzrə orta (average) dəyəri verir.

SELECT AVG(salary) FROM employees; --2400

Bütün işçilərin orta maaşını göstərir.

`MIN()` – Ən kiçik dəyəri tapır

Ən aşağı ədədi və ya əlifba sıralamasına görə minimum dəyəri qaytarır.

SELECT MIN(salary) FROM employees; --1600

Ən az maaşı olan işçinin maaşını qaytarır.

SELECT MIN(name) FROM employees; --Emily Davis

Əlifba sırasına görə ilk gələn adı göstərir.

`MAX()` – Ən böyük dəyəri tapır

Ən yüksək dəyəri qaytarır.

SELECT MAX(salary) FROM employees; --3500

Ən yüksək maaşı göstərir.

`GROUP BY` ilə agregat funksiyalar

Agregat funksiyaları GROUP BY ilə birlikdə istifadə edərək məlumatları qruplar üzrə analiz etmək mümkündür.

SELECT department_id, AVG(salary)
FROM employees
GROUP BY department_id;

Hər şöbə üçün orta maaş göstərilir.

`HAVING` ilə agregat filtr

Agregat nəticələri filtrasiya etmək üçün HAVING istifadə olunur. WHERE fərdi sətirlər üçün, HAVING isə GROUP BY nəticələri üçün tətbiq edilir.

SELECT department_id, COUNT(*)
FROM employees
GROUP BY department_id
HAVING COUNT(*) > 5;

Yalnız 5-dən çox işçisi olan şöbələri göstərir.

Nəticə

Oracle SQL-də agregat funksiyalar məlumatların xülasəsini çıxarmaq, ümumi mənzərəni görmək və qruplar üzrə analiz aparmaq üçün çox faydalıdır. GROUP BY, HAVING kimi əmr və funksiyalarla birlikdə istifadə olunduqda, çox güclü hesabatlar və analizlər aparmaq mümkündür.

codex

Verilənlər bazasında məlumatlar adətən normalizasiya edilmiş, yəni müxtəlif cədvəllərdə saxlanılır. Bu cədvəlləri əlaqələndirmək üçün JOIN əməliyyatlarından istifadə olunur. Oracle SQL-də bir neçə növ JOIN mövcuddur və hər biri fərqli ehtiyaclara cavab verir.

1. `INNER JOIN` – Daxili birləşdirmə

INNER JOIN iki və ya daha çox cədvəldə yalnız uyğun gələn (ortaq açar dəyəri olan) sətirləri birləşdirir. Nəzəri olaraq, inner join SQL sorğusu iki cədvəl arasında müqayisə edilən sətrlərin hamısının eyni dəyərlərə malik olması tələb olunur. Nəticədə, yalnız uyğunluq olan sətrləri nəticəyə əlavə edir.

image (1).jpg

Nümunə üçün iki cədvəli düşünək:

Cədvəl 1: sifarişlər (orders)

order_id	customer_id	goods_name	order_date
101	1	Laptop	2024-05-01
102	1	Telefon	2024-05-03
103	2	Tablet	2024-05-02
104	3	Kamera	2024-05-04
105	3	Klaviatura	2024-05-05

Cədvəl 2: müştərilər (customers)

customer_id	name	surname
1	Ali	Məmmədov
2	Nigar	Əliyeva
3	Cavid	Məmmədli

Bu iki cədvəli birləşdirmək üçün aşağıdakı SQL sorğusunu istifadə edə bilərik:

SELECT customers.name, customers.surname, orders.goods_name, orders.order_date
FROM orders
INNER JOIN customers ON customers.customer_id = orders.customer_id;

Bu sorğunun nəticəsi belə olacaq:

name	surname	goods_name	order_date
Ali	Məmmədov	Laptop	2024-05-01
Ali	Məmmədov	Telefon	2024-05-03
Nigar	Əliyeva	Tablet	2024-05-02
Cavid	Məmmədli	Kamera	2024-05-04
Cavid	Məmmədli	Klaviatura	2024-05-05

Bu sorğu “müştərilər” və “sifarişlər” cədvəllərini customer_id sütunu əsasında birləşdirir. Nəticədə, hər bir sifarişin hansı müştəri tərəfindən verildiyi və sifariş tarixi ilə birlikdə müştəri adını və soyadını göstərir.

-- müştərilərilər cədvəlinin yaradılması              
CREATE TABLE customers (
    customer_id NUMBER PRIMARY KEY,
    name VARCHAR2(50),
    surname VARCHAR2(50)
);

-- müştərilər cədvəlinin doldurulması
INSERT INTO customers (customer_id, name, surname) VALUES
(1, 'Ali', 'Məmmədov'),
(2, 'Nigar', 'Əliyeva'),
(3, 'Cavid', 'Məmmədli');

-- sifarişlər cədvəlinin yaradılması
CREATE TABLE orders (
    order_id NUMBER PRIMARY KEY,
    customer_id NUMBER,
    goods_name VARCHAR2(100),
    order_date DATE,
    FOREIGN KEY (customer_id) REFERENCES customers(customer_id)
);

-- sifarişlər cədvəlinin doldurulması
INSERT INTO orders (order_id, customer_id, goods_name, order_date) VALUES
(101, 1, 'Laptop', DATE '2024-05-01'),
(102, 1, 'Telefon', DATE '2024-05-03'),
(103, 2, 'Tablet', DATE '2024-05-02'),
(104, 3, 'Kamera', DATE '2024-05-04'),
(105, 3, 'Klaviatura', DATE '2024-05-05');

2. `LEFT JOIN` – Sol birləşdirmə

LEFT JOIN sol cədvəldəki bütün sətirləri, sağ cədvəldə isə yalnız uyğun gələnləri birləşdirir. Əgər sağ tərəfdə uyğun sətir yoxdursa, həmin sütunlarda NULL göstərilir.

İki cədvəl nümunəsi:

employees cədvəli:

employee_id	name	department_id
1	John Smith	10
2	Jane Doe	NULL
3	Emily Davis	20
4	Michael Brown	30

departments cədvəli:

department_id	department_name
10	IT
20	HR
30	Finance

SELECT employees.employee_id, employees.name, departments.department_name
FROM employees
LEFT JOIN departments
ON employees.department_id = departments.department_id;

Bu sorğunun nəticəsi belə olacaq:

employee_id	name	department_name
1	John Smith	IT
2	Jane Doe	`NULL`
3	Emily Davis	HR
4	Michael Brown	Finance

CREATE TABLE departments (
    department_id NUMBER PRIMARY KEY,
    department_name VARCHAR2(100)
);

INSERT INTO departments (department_id, department_name)
VALUES 
    (10, 'IT'),
    (20, 'HR'),
    (30, 'Finance');


CREATE TABLE employees (
    employee_id NUMBER PRIMARY KEY,
    name VARCHAR2(100),
    department_id NUMBER,
    FOREIGN KEY (department_id) REFERENCES departments(department_id)
);

INSERT INTO employees (employee_id, name, department_id)
VALUES 
    (1, 'John Smith', 10),
    (2, 'Jane Doe', NULL),
    (3, 'Emily Davis', 20),
    (4, 'Michael Brown', 30);

3. `RIGHT JOIN` – Sağ birləşdirmə

RIGHT JOIN sağ cədvəldəki bütün sətirləri, sol cədvəldə isə uyğun gələnləri birləşdirir. Əgər sol cədvəldə uyğun gələn sətir yoxdursa, onda nəticə dəstində sol cədvəldəki sütunlar üçün NULL dəyərləri olacaq.

Bir nümunə ilə izah edək. İki cədvəlimiz var:

Orders (Sifarişlər)
Customers (Müştərilər)

Orders cədvəli:

OrderID	CustomerID	OrderDate
1	1001	2023-01-15
2	1002	2023-02-20
3	1003	2023-03-12

Customers cədvəli:

CustomerID	CustomerName
1001	Ali
1002	Ayşe
1004	Mehmet

RIGHT JOIN sorğusu ilə Orders və Customers cədvəllərini birləşdirək:

SELECT Orders.OrderID, Orders.OrderDate, Customers.CustomerName
FROM Orders
RIGHT JOIN Customers ON Orders.CustomerID = Customers.CustomerID;

Bu sorğunun nəticəsi belə olacaq:

OrderID	OrderDate	CustomerName
1	2023-01-15	Ali
2	2023-02-20	Ayşe
NULL	NULL	Mehmet

Göründüyü kimi, Customers cədvəlindəki bütün müştərilər nəticədə göstərilir, hətta Orders
cədvəlində uyğun gələn sifariş olmadıqda belə. Mehmet üçün sifariş məlumatı olmadığından, onun üçün
NULL dəyərləri qaytarılır.

CREATE TABLE customers (
    CustomerID NUMBER PRIMARY KEY,
    CustomerName VARCHAR2(100)
);

INSERT INTO customers (CustomerID, CustomerName)
VALUES 
    (1001, 'Ali'),
    (1002, 'Ayşe'),
    (1004, 'Mehmet');

CREATE TABLE orders (
    OrderID NUMBER PRIMARY KEY,
    CustomerID NUMBER,
    OrderDate DATE
);

INSERT INTO orders (OrderID, CustomerID, OrderDate)
VALUES 
    (1, 1001, TO_DATE('2023-01-15', 'YYYY-MM-DD')),
    (2, 1002, TO_DATE('2023-02-20', 'YYYY-MM-DD')),
    (3, 1003, TO_DATE('2023-03-12', 'YYYY-MM-DD'));

4. `FULL OUTER JOIN` – Tam birləşdirmə

Bu JOIN həm sol, həm də sağ cədvəldəki bütün sətirləri qaytarır. Uyğun gəlməyənlər üçün NULL istifadə olunur.

Nümunə:

SELECT employees.name, departments.name
FROM employees
FULL OUTER JOIN departments
ON employees.dept_id = departments.id;

5. `CROSS JOIN` – Çarpaz birləşdirmə

CROSS JOIN hər bir sətiri digər cədvəldəki bütün sətirlərlə birləşdirir. Bu zaman kartesian hasil yaranır.

Nümunə:

SELECT A.name, B.name
FROM tableA A
CROSS JOIN tableB B;

Əgər tableA 3 sətir, tableB 2 sətirdirsə, nəticə 6 sətirdən ibarət olacaq (3 × 2).

Alternativ JOIN Sintaksisi

Oracle-da daha əvvəlki dövrlərdə istifadə olunan sintaksis belə idi:

SELECT e.name, d.name
FROM employees e, departments d
WHERE e.dept_id = d.id;

Bu yazılış INNER JOIN-in qısa formasıdır. Amma müasir SQL-də açıq şəkildə JOIN yazmaq daha oxunaqlı və texniki cəhətdən üstün sayılır.

Nəticə

JOIN Növü	İzahı
`INNER JOIN`	Hər iki cədvəldə uyğun olan sətirləri qaytarır
`LEFT JOIN`	Sol cədvəldə olan bütün sətirləri, uyğun olanları sağdan
`RIGHT JOIN`	Sağ cədvəldə olan bütün sətirləri, uyğun olanları soldan
`FULL OUTER JOIN`	Hər iki cədvəldə olan bütün sətirləri qaytarır
`CROSS JOIN`	Bütün mümkün birləşmələri (kartesian hasil) qaytarır

codex

🧬 `Object.create()` vasitəsilə İrsi əlaqə (Inheritance)

JavaScript-də irsi əlaqə qurmağın başqa bir güclü və sadə yolu Object.create() metodudur. Bu metod vasitəsilə yeni bir obyekt yaradılır və bu obyektin prototipi kimi istədiyimiz digər bir obyekt təyin edilir.

Bu üsul klassik constructor-lar və prototype zənciri qurmaqdan daha sadə və daha oxunaqlıdır.

🧪 Nümunə:

const animal = {
  eats: true,
  walk() {
    console.log("Animal is walking");
  }
};

const rabbit = Object.create(animal);
rabbit.jumps = true;

console.log(rabbit.eats);  // true (animal-dan miras alır)
rabbit.walk();             // "Animal is walking"
console.log(rabbit.jumps); // true (öz xüsusiyyəti)

Bu nümunədə:

rabbit obyektini Object.create(animal) ilə yaratmışıq.
rabbit obyektində eats xüsusiyyəti yoxdur, lakin animal onun prototipidir, ona görə həmin xüsusiyyətə çatmaq mümkündür.
Bu, prototip zəncirinin bir hissəsidir və miras alınmış metod və xüsusiyyətlər animal obyektindən gəlir.

`Object.create()` istifadəsinin üstünlükləri:

Daha sadə sintaksis.
Klassik constructor funksiyalarına ehtiyac olmadan obyekt əsaslı irsilik qurmaq imkanı.
Müxtəlif obyektlər arasında açıq şəkildə əlaqə yaratmaq olur.
Test və prototipləşdirmə üçün çox uyğundur və çevikdir.

Beləliklə, Object.create() JavaScript-də irsi əlaqənin daha bir güclü vasitəsidir və Prototype Chain anlayışının birbaşa tətbiqini nümayiş etdirir. Bu metod xüsusilə funksional proqramlaşdırma yanaşmalarında və modul sistemlərində tez-tez istifadə olunur.

codex

JavaScript obyekt yönümlü proqramlaşdırma (OOP) yanaşmasını prototip əsaslı sistem vasitəsilə həyata keçirir. Bu, digər obyektlərin xüsusiyyətlərini miras almaq üçün klassik classlardan istifadə etmədən, obyektlər arasında birbaşa əlaqə qurulmasına imkan verir. Bu prosesə Prototype Chain, yəni Prototip Zənciri deyilir.

Prototip nədir?

JavaScript-də hər bir obyektin arxasında [[Prototype]] adlı gizli bir xüsusiyyət var. Bu xüsusiyyət digər obyektə (və ya null-a) istinad edir. Əgər siz bir obyektin içində müəyyən xüsusiyyət və ya metod axtarırsınızsa, JavaScript əvvəlcə həmin obyektin özündə yoxlayır, əgər tapa bilmirsə, onun prototipində axtarmağa davam edir. Bu proses Prototip Zəncirini təşkil edir.

Prototip zəncirinin iş prinsipi

Tutaq ki, bir obyektin içində sayHello() adlı metod yoxdur. JavaScript bu metodu həmin obyektin [[Prototype]]-ində axtarır. Əgər orada da tapa bilmirsə, növbəti prototipə keçir və bu proses null-a qədər davam edir.

🧪 Nümunə ilə izah

const animal = {
  eats: true,
  walk() {
    console.log("Animal is walking");
  }
};

const rabbit = {
  jumps: true
};

rabbit.__proto__ = animal; // rabbit-in prototipi animal-dır

console.log(rabbit.jumps); // true (öz xüsusiyyəti)
console.log(rabbit.eats);  // true (animal-dan miras alır)
rabbit.walk();             // "Animal is walking"

Bu nümunədə rabbit obyektində eats xüsusiyyəti yoxdur. Lakin animal onun prototipidir, ona görə rabbit.eats sorğusu true nəticəsini qaytarır.

Prototip zəncirində dərinlik

const creature = {
  breathes: true
};

const animal = {
  eats: true,
  __proto__: creature
};

const rabbit = {
  jumps: true,
  __proto__: animal
};

console.log(rabbit.breathes); // true (creature-dan gəlir)

Burada rabbit → animal → creature zənciri qurulub. rabbit.breathes çağırışı 3 səviyyəli zəncir vasitəsilə true cavabı verir.

Prototiplər və Constructor funksiyalar

function Person(name) {
  this.name = name;
}

Person.prototype.sayHello = function () {
  console.log("Salam, mənim adım " + this.name);
};

const user = new Person("Elvin");
user.sayHello(); // Salam, mənim adım Elvin

Burada user obyektinin sayHello metodu özündə yoxdur. JavaScript onun konstruktorunun (Person) prototype obyektinə baxır və oradan tapır.

🧬 `Object.prototype` və Zəncirin sonu

JavaScript-də bütün obyektlər nəticədə Object.prototype-dən miras alır.

const obj = {};
console.log(obj.toString()); // [object Object]

Burada toString metodu obj-də yoxdur, lakin Object.prototype-də olduğu üçün işləyir. Ən sonda zəncir null ilə bitir:

console.log(Object.prototype.__proto__); // null

️ Diqqət: `proto` istifadəsi

__proto__ hələ də geniş istifadə olunur, lakin standart və tövsiyə edilən üsul Object.getPrototypeOf() və Object.setPrototypeOf() metodlarıdır.

Object.setPrototypeOf(rabbit, animal);
console.log(Object.getPrototypeOf(rabbit)); // animal

Nəticə

Prototip Zənciri obyektlər arasında əlaqə quraraq xüsusiyyət və metodları miras almağa imkan verir.
Obyektdə axtarılan xüsusiyyət tapılmadıqda, onun prototipində axtarılır və bu, null-a qədər davam edir.
Function.prototype, Object.prototype və digər daxili obyektlər bu zəncirin hissələridir.
Zəncir çox dərinə getsə belə, performans baxımından effektiv şəkildə işləyir.
__proto__ istifadə olunsa da, müasir və təhlükəsiz metodlar Object.getPrototypeOf() və Object.setPrototypeOf() hesab olunur.

Təşəkkürlər ColorCode gözəl izahlı video üçün

codex

Oracle SQL verilənlər bazası ilə işləyənlər üçün əsas əmrlərdən bəziləri cədvəl yaratmaq, cədvələ məlumat əlavə etmək və məlumatları sorğulamaqdır. Bu əmrlər vasitəsilə siz öz bazanızı qurur, məlumatları saxlayır və onlara çıxış əldə edirsiniz.

🧱 1. `CREATE TABLE` – Yeni cədvəl yaratmaq

Oracle SQL-də yeni bir cədvəl yaratmaq üçün CREATE TABLE əmri istifadə olunur.

Sintaksis:

CREATE TABLE cədvəlin_adı (
    sütün_adı_1 verilənin_növü constraint,
    sütün_adı_2 verilənin_növü constraint,
    ...
);

Məsələn:

CREATE TABLE employees (
    id NUMBER PRIMARY KEY,
    name VARCHAR2(100),
    salary NUMBER(8, 2),
    department_id NUMBER
);

Bu əmrlə employees adlı bir cədvəl yaradılır. Burada:

id sütunu unikal və əsas açar (PRIMARY KEY) olaraq təyin edilib.
name – maksimum 100 simvolluq mətn qəbul edir.
salary – onluq sayıdır (8 rəqəmli, 2-si onluqdan sonra).
department_id – işçinin aid olduğu şöbənin ID-si.

2. `INSERT INTO` – Məlumat Əlavə Etmək

Yaradılmış cədvələ məlumat əlavə etmək üçün INSERT INTO əmri istifadə olunur.

Sintaksis:

INSERT INTO cədvəlin_adı (sütün_adı_1, sütün_adı_2, ...)
VALUES (sütün 1 üçün data, sütün 2 üçün data, ...);

Məsələn:

INSERT INTO employees (id, name, salary, department_id)
VALUES (1, 'Ali Həsənov', 2500.00, 101);

Bu əmrlə employees cədvəlinə bir işçi haqqında məlumat əlavə edilir.

Əgər bütün sütunlara ardıcıllıqla məlumat daxil edilirsə, sütun adlarını yazmadan da istifadə etmək olar:

INSERT INTO employees
VALUES (2, 'Aygün Məmmədova', 3200.50, 102);

3. `SELECT` – Məlumatları Oxumaq

Verilənlər bazasından məlumatları çıxarmaq üçün SELECT əmri istifadə olunur.

Sintaksis:

SELECT sütün_adı_1, sütün_adı_2 və ya *(hamısı)
FROM cədvəlin_adı
WHERE hər nasısa bir şərt;

Məsələn:

Bütün işçilərin adlarını və maaşlarını göstər:

SELECT name, salary FROM employees;

Maaşı 3000-dən çox olan işçiləri seç:

SELECT * FROM employees
WHERE salary > 3000;

Bütün cədvəli görmək üçün:

SELECT * FROM employees;

️ 4. `UPDATE` – Məlumatı Yeniləmək

Cədvəldəki mövcud məlumatı dəyişdirmək üçün UPDATE əmri istifadə olunur.

Sintaksis:

UPDATE cədvəlin_adı
SET sütün_adı_1 = sütün üçün yeni dəyər 1, sütün_adı_2= sütün üçün yeni dəyər 2, ...
WHERE hər nasısa bir şərt;

Nümunə:

UPDATE employees
SET salary = 2800.00
WHERE id = 1;

Bu əmrlə id-si 1 olan işçinin maaşı 2800.00 olaraq yenilənir.

Qeyd: WHERE şərti yazılmasa, cədvəldəki bütün sətirlər yenilənər. Bu isə təhlükəlidir! UPDATE əmrini yalnız WHERE şərti ilə işlətməyi unutmuruq!

5. `DELETE` – Məlumatı silmək

Cədvəldəki məlumatı silmək üçün DELETE əmri istifadə olunur.

Sintaksis:

DELETE FROM cədvəlin_adı
WHERE hər nasısa bir şərt;

Nümunə:

DELETE FROM employees
WHERE id = 1;

Bu əmrlə id-si 1 olan işçi cədvəldən silinir.

Diqqət: WHERE şərti yazılmazsa, bütün məlumatlar silinə bilər:

DELETE FROM employees; -- BÜTÜN İŞÇİLƏR SİLİNƏCƏK!

Oracle SQL-də əsas əmrlər:

Əməl	Təyinatı
`CREATE TABLE`	Yeni cədvəl yaratmaq
`INSERT INTO`	Yeni məlumat əlavə etmək
`SELECT`	Məlumatları oxumaq
`UPDATE`	Mövcud məlumatı dəyişdirmək
`DELETE`	Məlumatı silmək

🧠 Əlavə Qeydlər

Datatypes (Verilən növləri):
- VARCHAR2(n) – Mətn tipli məlumat, maksimum n uzunluqda.
- NUMBER(p, s) – Ədədi dəyərlər: p – ümumi rəqəm sayı, s – onluqdan sonra.
- DATE – Tarix və zaman saxlamaq üçün.
Constraints (Məhdudiyyətlər):
- PRIMARY KEY – unikal və boş olmayan sütun.
- NOT NULL – mütləq dəyər verilməlidir.
- UNIQUE – təkrarlanmayan dəyərlər.

codex

Proqramlaşdırma paradigmaları — proqramların necə yazılacağını və necə qurulacağını müəyyən edən yanaşmalar və modellər toplusudur. Hər bir paradigma öz qaydaları, düşüncə tərzi və kod yazma üsulları ilə fərqlənir. Paradigmalar proqramçılara daha səliqəli, çevik və başa düşülən kod yazmaqda kömək edir.

Bu anlayışı daha sadə şəkildə ifadə etsək, proqramlaşdırma paradigmaları – “problemi necə həll etməliyik?” sualına verilən müxtəlif cavablardır.

Əsas proqramlaşdırma paradigmaları

1. İmperativ paradigma

İmperativ proqramlaşdırma, kompüterə “nə etməli” olduğunu deyil, “necə etməli” olduğunu deməkdir. Bu yanaşmada proqramçı ardıcıl əmrlərlə kompüterin nə edəcəyini təyin edir.

Xüsusiyyətləri:

Dəyişənlərdən istifadə olunur
Addım-addım təlimat verilir
Nəticə ardıcıl əməliyyatlarla əldə edilir

Məşhur dillər: C, Python, JavaScript

Misal:

let total = 0;
for (let i = 1; i <= 5; i++) {
    total += i;
}
console.log(total); // 15

2. Deklarativ paradigma

Deklarativ proqramlaşdırma nə etmək istədiyini deyir, necə etmək lazım olduğunu isə sistem özü qərar verir. Yəni məqsədi göstəririk, amma yolu yox.

Məşhur dillər və texnologiyalar: SQL, HTML, React (JSX)

Misal (SQL):

SELECT name FROM users WHERE age > 18;

3. Obyekt-Yönlü (Object-Oriented Programming — OOP) paradigma

Bu paradigma obyektlər üzərində qurulub. Obyekt — bir varlığı (nəsnəni) təmsil edir və bu varlığın xüsusiyyətləri (property) və funksiyaları (method) olur.

Əsas prinsiplər:

Enkapsulyasiya (Encapsulation)
İrsi əlaqə (Inheritance)
Polimorfizm (Polymorphism)
Abstraksiya (Abstraction)

Məşhur dillər: Java, C++, Python, JavaScript (ES6+)

Misal:

class Animal {
    speak() {
        console.log("Animal sound");
    }
}

class Dog extends Animal {
    speak() {
        console.log("Woof!");
    }
}

const dog = new Dog();
dog.speak(); // Woof!

4. Funksional paradigma

Funksional proqramlaşdırma təmiz funksiyalara əsaslanır. Bu yanaşma dəyişənlərin dəyişdirilməməsi (immutability) və funksiyaların birinci səviyyə obyektlər kimi istifadə olunması prinsiplərinə əsaslanır.

Xüsusiyyətləri:

Təmiz funksiyalar (pure functions)
Yan təsirsiz (no side effects)
Dəyişməzlik (immutability)

Məşhur dillər: Haskell, Lisp, Elm, JavaScript (funksional üslub)

Misal:

const numbers = [1, 2, 3, 4];
const doubled = numbers.map(num => num * 2);
console.log(doubled); // [2, 4, 6, 8]

Qarışıq paradigmalar

Çoxlu proqramlaşdırma dilləri birdən çox paradigmanı dəstəkləyir. Məsələn, Python, JavaScript və C# həm obyekt-yönlü, həm də funksional yanaşmaları dəstəkləyir.

Paradigmanın seçilməsi

Proqramlaşdırma paradigması seçərkən aşağıdakıları nəzərə almaq faydalıdır:

Problem növü və miqyası
Komanda bacarıqları
Dilin imkanları
Performans və oxunaqlılıq

Nəticə

Proqramlaşdırma paradigmaları, bir problemi necə modelləşdirəcəyimizi və həll edəcəyimizi formalaşdıran çərçivələrdir. Hər bir yanaşmanın öz üstünlükləri və zəif cəhətləri var. Müasir proqramçılar bir neçə paradigmaya bələd olmalı və uyğun vəziyyətdə düzgün yanaşmanı seçməyi bacarmalıdır.

codex

JavaScript-də funksiyalar obyektlər kimi qəbul olunur. Bu səbəbdən funksiyalara aid əlavə metodlardan istifadə etmək mümkündür. Bu metodlardan ən çox istifadə olunanları bind(), call() və apply() funksiyalarıdır. Bu metodlar vasitəsilə funksiyanın this kontekstini istədiyimiz şəkildə dəyişə bilərik.

Bu məqalədə hər üçünü sadə və aydın şəkildə izah edəcəyik.

1. `call()` Metodu

Təyinat:

call() funksiyası bir funksiyanı başqa bir obyektin konteksti (this) ilə çağırmağa imkan verir.

Sintaksis:

funksiya.call(thisArg, arg1, arg2, ...)

thisArg – funksiyanın içində this olaraq istifadə ediləcək obyekt.
arg1, arg2... – funksiyaya ötürüləcək arqumentlər.

Nümunə:

const user = {
    ad: 'Nilay',
    salamla: function(yas) {
        console.log(`Salam, mənim adım ${this.ad} və mən ${yas} yaşındayam.`);
    }
};

const digerUser = {
    ad: 'Elvin'
};

user.salamla.call(digerUser, 30);
// Çıxış: Salam, mənim adım Elvin və mən 30 yaşındayam.

İzah:

user.salamla funksiyası digerUser obyektinin kontekstində çağırıldı.
this.ad artıq digerUser obyektinə aiddir.

2. `apply()` Metodu

Təyinat:

apply() funksiyası call() metoduna bənzəyir, yalnız arqumentlər massiv (array) şəklində verilir.

Sintaksis:

funksiya.apply(thisArg, [arg1, arg2, ...])

Nümunə:

function topla(a, b) {
    return a + b;
}

console.log(topla.apply(null, [5, 10])); // 15

İstifadə Fərqi:

call() → arqumentləri ayrı-ayrı ötürürük.
apply() → arqumentləri massiv kimi ötürürük.

3. `bind()` Metodu

Təyinat:

bind() funksiyası call() və apply() kimi this kontekstini dəyişmək üçün istifadə olunur, lakin funksiyanı dərhal çağırmır. Əvəzində, yeni bir funksiyanı qaytarır.

Sintaksis:

const yeniFunksiya = funksiya.bind(thisArg, arg1, arg2, ...)

Nümunə:

const user = {
    ad: 'Nilay'
};

function salamla(yas) {
    console.log(`Salam, mənim adım ${this.ad} və mən ${yas} yaşındayam.`);
}

const salamlaNilay = salamla.bind(user, 25);
salamlaNilay(); // Salam, mənim adım Nilay və mən 25 yaşındayam.

İstifadə Yeri:

Callback funksiyalar (məsələn, setTimeout, event handlers)
React komponentlərində this problemi

Ümumi Müqayisə Cədvəli

Metod	`this` təyin edir	Dərhal çağırılır	Arqument ötürmə forması
`call`	️	️	Ayrı-ayrı (`arg1, arg2`)
`apply`	️	️	Massiv (`[arg1, arg2]`)
`bind`	️	(sonradan)	Ayrı-ayrı (`arg1, arg2`)

Real Həyat Nümunəsi: `setTimeout` və `bind`

const user = {
    ad: 'Nilay',
    salamla: function() {
        console.log(`Salam, mənim adım ${this.ad}`);
    }
};

setTimeout(user.salamla, 1000); // undefined (çünki this itirilib)

setTimeout(user.salamla.bind(user), 1000); // Salam, mənim adım Nilay

Nəticə

bind(), call() və apply() JavaScript funksiyalarında this kontekstini idarə etmək üçün əsas vasitələrdir. Onların fərqlərini və istifadələrini bilmək, daha təmiz və anlaşılan kod yazmağınıza kömək edəcək.

call() və apply() dərhal funksiyanı çağırır.
bind() isə yeni bir funksiya qaytarır və istənilən vaxt çağırmaq mümkündür.

Bu metodlar — funksiya davranışına nəzarət etmək və təkrar istifadəni artırmaq üçün proqramçının alətlər çantasındakı vacib alətlərdəndir.

codex

Closure JavaScript-də çox vacib və güclü bir anlayışdır. Bu anlayışı bilmək funksiyaların necə işlədiyini daha dərindən anlamağa kömək edir və bir çox qabaqcıl texnikaların əsasını təşkil edir.

Sadə dillə desək, closure — bir funksiyanın özünün daxilində yaradıldığı mühitə (scope) çıxış əldə etməsi deməkdir, hətta o mühit artıq mövcud olmasa belə.

Closure necə işləyir?

JavaScript-də bir funksiya başqa bir funksiyanın içində yaradıldıqda, daxili funksiya xarici funksiyanın dəyişənlərinə çıxış edə bilir. Bu əlaqə closure adlanır.

Başqa sözlə:

Daxili funksiya (inner function) xarici funksiyanın (outer function) dəyişənlərini “yada saxlayır” və istifadə edə bilir.

Sadə bir nümunə

function salamVer(name) {
    return function() {
        console.log(`Salam, ${name}!`);
    };
}

const salamNilay = salamVer('Nilay');
salamNilay(); // Salam, Nilay!

İzah:

salamVer funksiyası içində yeni bir funksiya qaytarır.
salamNilay dəyişənində salamVer funksiyası çağırılır və name dəyişəninin dəyəri Nilay olaraq yadda qalır.
Sonra salamNilay() çağırıldıqda, o, name dəyişəninə çıxış edir, baxmayaraq ki, salamVer funksiyası artıq icrasını bitirib.

Bu closure nümunəsidir.

Closure aşağıdakı hallarda faydalıdır:

Məlumatların gizlədilməsi (Data encapsulation)
Özəl dəyişənlər yaratmaq
Funksiya fabrikləri (function factories)
Currying və partial application texnikaları
Asinxron kodda (məsələn, setTimeout ilə) düzgün dəyişən tutmaq

Closure ilə dəyişənlər yaratmaq

Closure bizə özəl (private) dəyişənlər yaratmağa imkan verir.

Nümunə:

function saygacYarat() {
    let say = 0;
    return {
        artir: function() {
            say++;
            console.log(say);
        },
        sifirla: function() {
            say = 0;
            console.log('Sıfırlandı');
        }
    };
}

const saygac = saygacYarat();
saygac.artir(); // 1
saygac.artir(); // 2
saygac.sifirla(); // Sıfırlandı
saygac.artir(); // 1

İzah:

say dəyişəni saygacYarat funksiyası daxilindədir və birbaşa çöldən çıxış mümkün deyil.
Amma artir və sifirla funksiyaları say dəyişəninə çıxış edə bilir.

Closure və Dövrlər (Loops)

Closure istifadə edərkən for dövrlərində klassik səhvlər edilə bilər.

Problemli nümunə:

for (var i = 0; i < 3; i++) {
    setTimeout(function() {
        console.log(i);
    }, 1000);
}
// 3
// 3
// 3

İzah:

Bütün funksiyalar eyni i dəyişəninə bağlıdır və dövr bitəndə i=3 olur.

Doğru yanaşma (let ilə):

for (let i = 0; i < 3; i++) {
    setTimeout(function() {
        console.log(i);
    }, 1000);
}
// 0
// 1
// 2

let dəyişəni blok səviyyəli olduğuna görə hər dəfə yeni bir i yaradılır və closure düzgün işləyir.

Closure İlə `Function Factory`

Funksiya fabrikləri closure istifadə edir:

function multiplier(x) {
    return function(y) {
        return x * y;
    };
}

const twoTimes = multiplier(2);
const threeTimes = multiplier(3);

console.log(twoTimes(5)); // 10
console.log(threeTimes(5)); // 15

multiplier(2) çağırışında x=2 dəyəri yadda qalır və iki dəfə artıran funksiya yaranır.

Closure xüsusiyyətləri

Xüsusiyyət	Təsviri
Mühit	Closure funksiyanın yaradıldığı mühiti saxlayır
Uzunömürlülük	Closure-lar lazımi dəyişənləri yadda saxlayır, mühit bağlansa da işləyir
Özəl dəyişənlər	Closure ilə xaricdən dəyişdirilə bilməyən dəyişənlər yaradıla bilər

Nəticə

Closure JavaScript proqramlaşdırmasında çox güclü bir anlayışdır. Bu konsepti başa düşmək kodunuzu daha güclü, çevik və təhlükəsiz edəcəkdir. Closure-ları başa düşən proqramçı asinxron əməliyyatları, modul dizaynını və kompleks funksiyaları daha rahat idarə edə bilər.

Unutmayın: Closure — funksiyanın yadda saxladığı gizli bağdır.

codex

Hoisting JavaScript-də olduqca vacib və bəzən çaşdırıcı bir anlayışdır. Bu anlayışı düzgün başa düşmək səhvlərin qarşısını almağa kömək edir və kodun necə işlədiyini daha yaxşı anlamağımıza səbəb olur.

Sadə dillə desək, hoisting o deməkdir ki, bütün dəyişənlərin və funksiyaların tanımlamaları (declarations) avtomatik olaraq kodun başlanğıcına “qaldırılır”.

Yəni, siz dəyişən və ya funksiyanı kodda sonradan yazsanız belə, JavaScript onu icra etməzdən əvvəl başa keçirir və hazır vəziyyətə gətirir.

Dəyişənlərdə hoisting

JavaScript-də var, let və const ilə elan edilmiş dəyişənlər fərqli şəkildə hoisting olur.

1. `var` ilə hoisting

var ilə elan edilən dəyişənlər tam şəkildə undefined dəyəri ilə yuxarıya qaldırılır.

Nümunə:

console.log(a); // undefined
var a = 5;
console.log(a); // 5

İzah:

JavaScript əvvəlcə var a; sətrini avtomatik olaraq kodun əvvəlinə gətirir.
Ona görə də birinci console.log(a); zamanı a dəyişəni mövcuddur, amma dəyəri undefined olur.

Əslində kod belə görünür:

var a;
console.log(a); // undefined
a = 5;
console.log(a); // 5

2. `let` və `const` ilə hoisting

let və const ilə elan edilən dəyişənlər də hoisting olunur, amma onlar Temporal Dead Zone (TDZ) adlanan bir mərhələyə düşürlər.

Bu zaman dəyişən elan olunana qədər istifadə edilərsə, ReferenceError səhvi alınır.

Nümunə:

console.log(b); // ReferenceError: Cannot access 'b' before initialization
let b = 10;

Nümunə const üçün də eynidir.

Bu kod belə görünür:

// b hoisted olur, amma dəyəri yoxdur, TDZ-dadır
let b;
console.log(b); // ReferenceError
b = 10;

Funksiyalarda hoisting

Funksiya elan etmənin (function declaration) və funksiya ifadələrinin (function expression) hoisting davranışı da fərqlidir.

1. Funksiya elanları (Function Declarations)

Funksiya elanları tam şəkildə hoisting olunur. Yəni funksiya koddan əvvəl çağırıla bilər.

Nümunə:

greet(); // "Salam!"

function greet() {
    console.log('Salam!');
}

İzah:

JavaScript bütün funksiyanı yuxarı qaldırır, ona görə greet funksiyasını əvvəl çağırmaq mümkündür.

2. Funksiya ifadələri (Function Expressions)

Funksiya ifadələri hoisting olunur, amma onlar dəyişən kimi davranır. Əgər var ilə elan ediliblərsə, undefined, let və const ilə elan ediliblərsə, ReferenceError verirlər.

Nümunə (var ilə):

console.log(add); // undefined
var add = function() {
    console.log('Toplama');
};
add();

Nümunə (let/const ilə):

console.log(subtract); // ReferenceError
const subtract = function() {
    console.log('Çıxma');
};
subtract();

Hoisting ümumiləşdirilmiş cədvəl

Növü	Hoisting vəziyyəti
`var` dəyişəni	Qaldırılır, başlanğıc dəyəri `undefined`
`let`/`const` dəyişəni	Qaldırılır, amma TDZ-dədir
Funksiya elanları	Tam qaldırılır və istifadəyə hazırdır
Funksiya ifadələri	Qaldırılır, amma dəyişənin hoisting qaydalarına uyğundur

Praktik töhvsiyələr

let və const istifadə edin: Daha təhlükəsiz və oxunaqlı kod üçün.
Funksiyaları əvvəlcədən elan edin: Oxumağı və anlamağı asanlaşdırır.
Dəyişənləri istifadə etməzdən əvvəl elan edin: Səhv ehtimalını azaldır.

Nəticə

Hoisting JavaScript-in əsas və vacib xüsusiyyətlərindən biridir. Dəyişənlərin və funksiyaların necə “qaldırıldığını” bilmək kod səhvlərindən yayınmağa və proqramın necə işlədiyini daha yaxşı anlamağa kömək edir.

Unutmayın: var təhlükəli hoisting davranışına səbəb ola bilər, let və const isə daha təhlükəsizdir!

administrators

Yazı

interface nədir?

Nümunə:

type nədir?

Nümunə:

Union Type (bir neçə növdən biri):

Intersection Type (birləşmiş struktur):

Ortalıq Oxşarlıqları

interface və type fərqləri

Hansını nə vaxt istifadə etməli?

Real dünya nümunəsi

Nəticə

COUNT() – Sətirlərin sayını hesablayır

SUM() – Toplam hesablayır

AVG() – Orta dəyəri hesablayır

MIN() – Ən kiçik dəyəri tapır

MAX() – Ən böyük dəyəri tapır

GROUP BY ilə agregat funksiyalar

HAVING ilə agregat filtr

Nəticə

1. INNER JOIN – Daxili birləşdirmə

2. LEFT JOIN – Sol birləşdirmə

3. RIGHT JOIN – Sağ birləşdirmə

4. FULL OUTER JOIN – Tam birləşdirmə

5. CROSS JOIN – Çarpaz birləşdirmə

Alternativ JOIN Sintaksisi

Nəticə

🧬 Object.create() vasitəsilə İrsi əlaqə (Inheritance)

🧪 Nümunə:

Object.create() istifadəsinin üstünlükləri:

Prototip nədir?

Prototip zəncirinin iş prinsipi

🧪 Nümunə ilə izah

Prototip zəncirində dərinlik

Prototiplər və Constructor funksiyalar

🧬 Object.prototype və Zəncirin sonu

️ Diqqət: __proto__ istifadəsi

Nəticə

🧱 1. CREATE TABLE – Yeni cədvəl yaratmaq

Sintaksis:

Məsələn:

2. INSERT INTO – Məlumat Əlavə Etmək

Sintaksis:

Məsələn:

3. SELECT – Məlumatları Oxumaq

Sintaksis:

Məsələn:

️ 4. UPDATE – Məlumatı Yeniləmək

Sintaksis:

Nümunə:

5. DELETE – Məlumatı silmək

Sintaksis:

Nümunə:

🧠 Əlavə Qeydlər

Əsas proqramlaşdırma paradigmaları

1. İmperativ paradigma

2. Deklarativ paradigma

3. Obyekt-Yönlü (Object-Oriented Programming — OOP) paradigma

4. Funksional paradigma

Qarışıq paradigmalar

Paradigmanın seçilməsi

Nəticə

1. call() Metodu

Təyinat:

Sintaksis:

Nümunə:

İzah:

2. apply() Metodu

Təyinat:

Sintaksis:

Nümunə:

İstifadə Fərqi:

3. bind() Metodu

Təyinat:

Sintaksis:

Nümunə:

İstifadə Yeri:

Ümumi Müqayisə Cədvəli

Real Həyat Nümunəsi: setTimeout və bind

`interface` nədir?

`type` nədir?

`interface` və `type` fərqləri

`COUNT()` – Sətirlərin sayını hesablayır

`SUM()` – Toplam hesablayır

`AVG()` – Orta dəyəri hesablayır

`MIN()` – Ən kiçik dəyəri tapır

`MAX()` – Ən böyük dəyəri tapır

`GROUP BY` ilə agregat funksiyalar

`HAVING` ilə agregat filtr

1. `INNER JOIN` – Daxili birləşdirmə

2. `LEFT JOIN` – Sol birləşdirmə

3. `RIGHT JOIN` – Sağ birləşdirmə

4. `FULL OUTER JOIN` – Tam birləşdirmə

5. `CROSS JOIN` – Çarpaz birləşdirmə

🧬 `Object.create()` vasitəsilə İrsi əlaqə (Inheritance)

`Object.create()` istifadəsinin üstünlükləri:

🧬 `Object.prototype` və Zəncirin sonu

️ Diqqət: `proto` istifadəsi

🧱 1. `CREATE TABLE` – Yeni cədvəl yaratmaq

2. `INSERT INTO` – Məlumat Əlavə Etmək

3. `SELECT` – Məlumatları Oxumaq

️ 4. `UPDATE` – Məlumatı Yeniləmək

5. `DELETE` – Məlumatı silmək

1. `call()` Metodu

2. `apply()` Metodu

3. `bind()` Metodu

Real Həyat Nümunəsi: `setTimeout` və `bind`

Closure İlə `Function Factory`

1. `var` ilə hoisting

2. `let` və `const` ilə hoisting