JavaScript-də Prototype Chain (Prototip Zənciri)

codex

JavaScript obyekt yönümlü proqramlaşdırma (OOP) yanaşmasını prototip əsaslı sistem vasitəsilə həyata keçirir. Bu, digər obyektlərin xüsusiyyətlərini miras almaq üçün klassik classlardan istifadə etmədən, obyektlər arasında birbaşa əlaqə qurulmasına imkan verir. Bu prosesə Prototype Chain, yəni Prototip Zənciri deyilir.

Prototip nədir?

JavaScript-də hər bir obyektin arxasında [[Prototype]] adlı gizli bir xüsusiyyət var. Bu xüsusiyyət digər obyektə (və ya null-a) istinad edir. Əgər siz bir obyektin içində müəyyən xüsusiyyət və ya metod axtarırsınızsa, JavaScript əvvəlcə həmin obyektin özündə yoxlayır, əgər tapa bilmirsə, onun prototipində axtarmağa davam edir. Bu proses Prototip Zəncirini təşkil edir.

Prototip zəncirinin iş prinsipi

Tutaq ki, bir obyektin içində sayHello() adlı metod yoxdur. JavaScript bu metodu həmin obyektin [[Prototype]]-ində axtarır. Əgər orada da tapa bilmirsə, növbəti prototipə keçir və bu proses null-a qədər davam edir.

🧪 Nümunə ilə izah

const animal = {
  eats: true,
  walk() {
    console.log("Animal is walking");
  }
};

const rabbit = {
  jumps: true
};

rabbit.__proto__ = animal; // rabbit-in prototipi animal-dır

console.log(rabbit.jumps); // true (öz xüsusiyyəti)
console.log(rabbit.eats);  // true (animal-dan miras alır)
rabbit.walk();             // "Animal is walking"

Bu nümunədə rabbit obyektində eats xüsusiyyəti yoxdur. Lakin animal onun prototipidir, ona görə rabbit.eats sorğusu true nəticəsini qaytarır.

Prototip zəncirində dərinlik

const creature = {
  breathes: true
};

const animal = {
  eats: true,
  __proto__: creature
};

const rabbit = {
  jumps: true,
  __proto__: animal
};

console.log(rabbit.breathes); // true (creature-dan gəlir)

Burada rabbit → animal → creature zənciri qurulub. rabbit.breathes çağırışı 3 səviyyəli zəncir vasitəsilə true cavabı verir.

Prototiplər və Constructor funksiyalar

function Person(name) {
  this.name = name;
}

Person.prototype.sayHello = function () {
  console.log("Salam, mənim adım " + this.name);
};

const user = new Person("Elvin");
user.sayHello(); // Salam, mənim adım Elvin

Burada user obyektinin sayHello metodu özündə yoxdur. JavaScript onun konstruktorunun (Person) prototype obyektinə baxır və oradan tapır.

🧬 `Object.prototype` və Zəncirin sonu

JavaScript-də bütün obyektlər nəticədə Object.prototype-dən miras alır.

const obj = {};
console.log(obj.toString()); // [object Object]

Burada toString metodu obj-də yoxdur, lakin Object.prototype-də olduğu üçün işləyir. Ən sonda zəncir null ilə bitir:

console.log(Object.prototype.__proto__); // null

️ Diqqət: `proto` istifadəsi

__proto__ hələ də geniş istifadə olunur, lakin standart və tövsiyə edilən üsul Object.getPrototypeOf() və Object.setPrototypeOf() metodlarıdır.

Object.setPrototypeOf(rabbit, animal);
console.log(Object.getPrototypeOf(rabbit)); // animal

Nəticə

Prototip Zənciri obyektlər arasında əlaqə quraraq xüsusiyyət və metodları miras almağa imkan verir.
Obyektdə axtarılan xüsusiyyət tapılmadıqda, onun prototipində axtarılır və bu, null-a qədər davam edir.
Function.prototype, Object.prototype və digər daxili obyektlər bu zəncirin hissələridir.
Zəncir çox dərinə getsə belə, performans baxımından effektiv şəkildə işləyir.
__proto__ istifadə olunsa da, müasir və təhlükəsiz metodlar Object.getPrototypeOf() və Object.setPrototypeOf() hesab olunur.

Təşəkkürlər ColorCode gözəl izahlı video üçün

codex

🧬 `Object.create()` vasitəsilə İrsi əlaqə (Inheritance)

JavaScript-də irsi əlaqə qurmağın başqa bir güclü və sadə yolu Object.create() metodudur. Bu metod vasitəsilə yeni bir obyekt yaradılır və bu obyektin prototipi kimi istədiyimiz digər bir obyekt təyin edilir.

Bu üsul klassik constructor-lar və prototype zənciri qurmaqdan daha sadə və daha oxunaqlıdır.

🧪 Nümunə:

const animal = {
  eats: true,
  walk() {
    console.log("Animal is walking");
  }
};

const rabbit = Object.create(animal);
rabbit.jumps = true;

console.log(rabbit.eats);  // true (animal-dan miras alır)
rabbit.walk();             // "Animal is walking"
console.log(rabbit.jumps); // true (öz xüsusiyyəti)

Bu nümunədə:

rabbit obyektini Object.create(animal) ilə yaratmışıq.
rabbit obyektində eats xüsusiyyəti yoxdur, lakin animal onun prototipidir, ona görə həmin xüsusiyyətə çatmaq mümkündür.
Bu, prototip zəncirinin bir hissəsidir və miras alınmış metod və xüsusiyyətlər animal obyektindən gəlir.

`Object.create()` istifadəsinin üstünlükləri:

Daha sadə sintaksis.
Klassik constructor funksiyalarına ehtiyac olmadan obyekt əsaslı irsilik qurmaq imkanı.
Müxtəlif obyektlər arasında açıq şəkildə əlaqə yaratmaq olur.
Test və prototipləşdirmə üçün çox uyğundur və çevikdir.

Beləliklə, Object.create() JavaScript-də irsi əlaqənin daha bir güclü vasitəsidir və Prototype Chain anlayışının birbaşa tətbiqini nümayiş etdirir. Bu metod xüsusilə funksional proqramlaşdırma yanaşmalarında və modul sistemlərində tez-tez istifadə olunur.